Si bona est reprehensio, valeat; si mala, transeat.
Censura peril, scriptum manet.
[Latin Version]
Tres praecipui, in Gallia, de [x] Oupnek'hat Tomo I.°, duo, brevi, unus, longo sermone egerunt diariarii.
I. us, metaphysicae cultor et peritus, at materiam proprie sotam ubique videns, ad sensum suum, qui non [x] Oupnek'hat, super prima rerum causa, spiritus et materiae natura, agentibus secundariis, elementis, homine, anima, corpore etc. Indicun systema aggreditur et exponit.
Vide Moniteur, 10 thermid. an 10 (29 juill. 1802), Litter. Orient, p. 1270, 1271. Urbano et erudito redactori, D. Tourlet, licet in eo quod recte Oupnek'hat significat, ab illo discrepem, gratias amplissimas.
II.us, diariarius, Instituti nationalis, novorum philosophorum, recentium observationum, revolutionis generationis vindex, opus et auctorem acerbe tractat.
Decade Philosophique, n.° 2, an II, 1 trimest, 20 vendem. (12 octob. 1802), Litter. p. 91-96.
Redactor, D. L. V. satis lepide, Alcoranum mutat in Homerum, cujus occasione (non est ergo typographi error) Iliadis laudat elegantiam, venustates lepores, (les beautes) 1 [ ]
Sic doctus Maraccius Alcorani textum orbi litterario explanavit, versione Latina rudi, sed Arabicum sermonem pressius referente. Sic versiones biblicae interlineares, et ipsa interdum Vulgata, textum Hebraicum fideliter expressum exhibent. Oupnek’hat y T. I, Monit, p. 11-111.
M. Anquetil s'etaie de l'exemple des auteurs de la Vulgate, dea versions litterales d'Homere, etc. Il nous semble que ces auteurs se sont conformes, nous ne dirons pas au genie, mais a la syntaxe de la langue dans laquelle ils icrivoient; et certes, la poesie des Hebreux, ainsi que les beautes de l'Iliade, compteroient moius d'admirateurs parmi ceux qui en jugent sur leur parole, s'ils les avoient interpretees de cette maniere. Deced. Philos. etc. p. 92:
Duodecim aut quindecim nova [x] Oupnek'hat volumina, cum alterum solummodo (quod prioris sors manet) auctor annunciarit, reformidat (p. 96). Oupnek'hatne legit? Si legit, voluit, potuitne intelligere (p. 93-94)? Saltem memoriae lapsu tituli vocem Indico-pleustoe, Indici (ad Indias) navigatoris, et litteram R. (regioe) Gallice non verterit peritus quidem et non timidus excerptor, minime vero Orientalis, nec magis sublimium amans conceptuum; caeterum difficilium osor, in citatis parum fidus (unitas Dei, pro unicitate entis; intelligentia, respirationis, halitus loco; circa duo millia annorum, vice longe ante duo annorum millia, etc., p. 93-96; Oupnek'hat, p. 23, 42, 43, Monit. p. VII) etc,, (absque fastidiosa morositate dictum) quandoque nimis dicax, et subiracundus.
Grates nihilominus D. L. V. qui, forte asperius carpendo, ea est indole, levi et amoenae Galliae parti ponderosum et inficetum Oupnek'hat notum facere non dedignatus.
Praelusit auctor decadarius: nunc ad censurae finem.
"Environner, inquit (p. 96), de tout l'appareil de l'erudition des contes tries-in-ferieurs aux mille et une nuits, et des raisonnemens qui valent encore moins 1 [ ]
Mirum quousque mentes et ingenia deprimat, et angustet humile et arctum novorum philosophoum systema, qui quidem extra, supra sensus, affectus, materiam, nihil verum aut gratum, nihil sublime reputant; nihil, nisi quod ex his, si non spuriis, saltem abjectis fontibus ortum, in natura, hominis cogitatione dignum arbitrantur: animam, quam vituli jecur, perdricis alam, pluris non facere, Voteriano de grege Galium Indicum se dicere, magnus sane ingenii nisus! Quae non intelligunt homulli isti despiciant, licet. Vulpis uvam:"Quam tangere non potuit, discedens ait; Nondum matura est; nolo acerbam sumere. Phedr. lib. IV, 3.
In rebus litterariis, ut et politicis, taedium, fastidium, operis neglectum, derelictionem parit animi debilitas, tarditas: quod quidem minoris studii, contemptionis e rei natura, aut ingenio philosophico, ortae, sibi ipsis placendi, gratulandi causa, sorte sui qualitercunque contenti, nomine insigniunt.
Communior, at prava et nocentissima, in rebus, indoles, ingenii forma.
s’en prevaloir pour traiter avec une morosite dedaigneuse des ecrivains qui ont dit eloquemment des choses sensees; en prendre occasion de taxer d’ignorance et de barbarie une generation qui cherche a s’eclairer, et une compagnie savante justement honoree dans toute l'Europe; voila ce qu’on n’auroit attendu de personne, et ce qu’a fait M. Anquetil dans les notes qui accompagnent sa traduction."
Inde irae. Institutumne affectaret adulator criticus?
Heureusement il y a lieu de croire qu’elle ne fera pas oublier les auteurs illustres contre lesquels il se dechaine; qu’on applaudira davantage aux decouvertes de l'institut national, qu’a la sagesse du Pradjapat; et que, si on continue d’imprimer les douze ou quinze volumes de l'Oupnek'hat, dont nous sommes encore menaces, de hons esprits continueront en meme temps, et avec plus de succes, de travailler a la propagation des lumieres."
Partes suas egit strenuus philosophico-decadarius: nunc ego meas. Suis asseclis mundi quisquilias, opes, munera, honores, ut lubet, largiatur Caco daemon (Matth. IV, 8, 9); paucissimo contentus, humi, ne cadam, jacens, Indorum more, brevissimo, quod superest, vitae, curriculo, nullo vinculo adstrictus, crede, non invideo. Ubi de veritate, morali, hominum jure et commodo, relligione Cathotico-Christiana, cui unice servio, actum est, agitur, agetur, populorum, generationum, principum, coetuum, famarum, nominum rationem nunquam habui, numquam, Deo juvante, salva semper debita cuique reverentia, etiam laude, sum habiturus.
Dicteriis, si placet, me aggrediantur lacessiti: quanquam revera conqueror, tantum, non maligne carpo; in me nulla invidia, nullum insectandi studium. Si facta ipsa arguunt, objurgant, cum eis, non cum referente litigium. Prodeant illustres illi auctores, qui res sanas eleganti sermone tradiderunt: videlicet, S. Roch et S. Thomas, Satyre par Andrieu, de l'Institut national (1802), Memoire en faveur de Dieu, par de l'Ile Desalles, de l'Institut national (1802); Proemium ab Instituto propositum (20 vendem. an, 11, 12 octob. 1802), Sujet du Prix d’Analyse des sensations et des Idees; Determiner (more Condiliaco) comment on doit decomposer la faeulte de penser, et quelles sont les facultes elementaires qu on doit y reconnoitre (merces, circa 1700#); Rapport du physique et du moral de l'homme, par Cabanis, de l'Institut national (1802), etc. Mira moralis, relligionis, verae philosophiae fulcimenta; materiam seu pulveris acervos, cogitationum causas et elementa esse docere!
Generatio quae, destructo relligioso cultu, avulsa cognitionum radice, fontibus exsiccatis, ruderibus lancea, cui pileus libertatis impositus, infixa, faces omnes extinguendo, orbis historiae scientiarum primordia anno 1790 affigendo, lumen sibi [illegible] contendit; quaeque, vagis excursibus fessa, e lapsu in lapsum, a Regente magno; exquisito judicio, virili ac praesenti animo, senili sapientia ac prudentia praedito, quaecunque sit ejus potestatis origo, quicunque ejus tentamentorum, operationum scopus et modus, ad derelictam saniorem mentem redire coacta est.
Pari modo, nisi summo ac vigilanti imperio, in novis collegiis, scholis, relligionis et moralis officia ordinet ipse ac praecipiat primus Consul, semper reluctantibus, machinantibus pravis et mulierariis magistris, nuptis presbyteris (Journ. des defens. de la patr. 24 brum, an 11 [15 nov. 1802],p. 3), nullus, e restituto cultu, fructus emerget.
Enim vero praenotatam generationem ignaram vocare nefandum; laesae majestatis crimen, barbaram eam nuncupare, quae, optimo rege trucidato, Parisiis, 30, 40, 60 damnatos, indemnatos, ficto scelere, etiam nomine, quasi spectaculum edens, ad patibulum (la guillotine) catervatim agebat; quae Nannette, homines et mulieres, nudo corpore simul ligatos, matrimonia ludens, in naviculas, valvulis mobilibus armatas, detrusos submergebat, in Avenionensi crymotheca ingestos suffocabat!
De Instituto nationali sat dictum: doctos qui in eo sunt, et certe admodum paucos, modo Galvanismo et Vaccinismo se abstineant, testari audeo: nihil 144 litteratorum junctione dignum, hucusque ex illa societate prodiit.
Bona verba, quaeso, doctor decadarie; quasdam velim observationes ausculta.
1.° Lege, si lubet, attente Ennii fragmenta (edit. Hesselio et Westenio; 1707), Plautum ac Terentium: et [x] Oupnek’hat versionis latinae anomalias, ellenismos minus indigne feres: quemadmodum Persice et Samscretice scientem, propriorum nominum e Persico principis Dara Schako, Indo-Mogolis, crudito, et Benares Pandetan, Brahmenan, quasi dictantibus scribentis, sumptorum, varia, et forte minus accurata ore Gallico (quid esset Anglico, singulari vocalium emissione, toti Europae extranea?) data, non terrebit pronunciatio, orthographia.
P. Paulinus, qui Cochineam, eruditus Wilkins 1 [ ]
I am concerned, inquit D. Samuel Henley, F. R. S. rector of Rendlesham, in Suffolk (Epist. ad summum Orientalistam D. De Sacy, octob. 1802), to find that in the late publication of Anquetil Duperron there should be so many errors as to the orthography of the proper names, which M. Wilkins informs me are almost every-where mistaken. We have in the British Museum an admirable translation of it by M. Halhed (fato functum dicunt), which I hope will be published."
Primus Anglorum litteratorum bellici tympani ictus: si valent, res post nomina.
qui Patnaicam aut Benaresicam tantam habent et sapiunt vocum Samskreticarum emissionem (oris Malabarensi et Coromandelensi, Veda, Vedom, Vischnou; in Bengala, Beid, Beschn etc; ut in Europa Groecus, Latinus, Hebraicus sermo, pro linguarum viventium natura, populorum gutture, palato, diverse profertur); nec quidquam Persice norunt, forte ut erroneam quam adhibui verborum prolationem arguere non dubitabunt. At si D. Halhed, linguae Persiae perito, D. Bougthon Rouse [x] Oupnek'hat exemplarium (supra, T. 1, Monit. p. VI, VII, not. 2) copia facta est, isque illius operis qualemcunque versionem (quaeque ut brevi cum lucido conimentario latine publici juris fiat, vehementer opto) in musaeo Brittannico asservatam elaboravit: tum si propria nomina in Menu institutis, Anglica lingua Bengalae, a celeb. Jones redditis, pauco numero sparsa, cum mea translatione conferre haud dedignetur, consonatium solummodo, ut in Persico (ubi a in India, e in Persia effertur, etc.), Arabico, Syriaco, ratione habita, operis quantum potis erat, nitorem, saltem rerum facile deprehendet substantiam; quo unice, Romanam infallibilitatem, inerrantiam non intendens, collineavi.
Opus imperfectum supplet perfectius, quod, priore deficiente, non fuisset editum. Huic ergo (imperfecto) incoepti gloria, si qua est, et primum debetur emolumentum. (Britannicum Indiae Imperium Du Pleix creavit): sic sensim e puteo exit alma veritas.
2.° Europaeis moralem Indiam, in opere philosophico patefaciens, Indis moralem Europam debui patefacere: moralior fiat, moraliorem describam. E mutua collatione, collisione, ut ignis e caute, veritas adsilit, et recta quandoque rerum exsurgit ordinatio.
Qui ex omnibus theogoniis, cosmogoniis, castrata, redactoris more, excerpta eduxerit, ridiculum at non verum acri, eum miscere facile agnoscetur.
3.° Si sola celebritas, quoquo modo parta, si famosa hominum coagmentatio, sapientis et probatae censurae telis facit impervium, Graecorum, Latinorum, Barbarorum scripta moralia, AEsopi et Phedri fabulas, Horatii, Juvenalis, Persii, Despreaux satyras, quibus nihil aliud quaeritur,
Quam corrigatur error ut mortalium,
Acuatque sese diligens industria; Phedr. lib. 2, Prol. 3.
cuncta haec una litura expungendum, delendum est.
In litteraria, ut in politica republica, qui primas tenent, larvam induunt, quae nisi audaci et forti manu, etiam facie, si necesse est, lacerata, detrahatur, quis sit verus actoris vultus nunquam cognoscetur.
4.° Meum cum Instituto, cum novis philosophis, illustribus saeculi, generis humani illuminatoribus (eclaireurs), cum revolutionis generatione, progenie (cujus turpitudo, substituta atroci falsae relligionis zelo, furibunda, ignara, crassa impietate, omnino anabaptistica 1 [ ]
Histoire des Anabaptistes, conten. leur doctrine, les divers. opin. qui let divis., les troubl. qu'ils ont causes etc., depuis 1521 (1700), p. 61-192-205.
portentum, monstrum, commentum videbitur) bellum, in spisso fere 900 pag. in-4.° latino (et quis nunc Parisiis, in Gallia, latine legit?) latebat reconditum, demersum: illud e tenebris eruit, duobus aut tribus libellorum publicorum millibus gallice promulgat imprudens diariarius. Inde duo inexpectata (crederes, de industria): libri desiderium excitat, in impugnatos, si non prostratos, invidiae dentem acuit, mordacem risum movet: me, et illustrium olim directorem, postea quasi sepultum, magnis nunc odiis facit innotescere, clarescere; simul et Instituto, muneribus, pensionibus immunem absolute reddit et liberum. Grates ex animo.
Epicureo-Materialistas, qui a quinquaginta et amplius annis spiritualitas conspuunt, fastidiosi morositate insectando, par pari retuli. Responde stulto juxta stultitiam suam, inquit Salomo (Proverb. XXVI, 5), ne sibi sapiens esse videatur.
Utinam Prophetae effato eventus respondeat!
Imple facies eorum ignominia, et quoerent nomen tuum, Domine. Ps. LXXXII.
In III.° diario, excerpti auctor, recto judicio, profundo, acri et miti ingenio vir, bonum, raro malum refert; utrumque aequa lance ponderat; erga opus et editorem pariter benevolus, et docta, accurata [x] Oupnek'hat synopsi, vera apologia, praesentes et futuras detrectatorum objectiones refellit, linguam et sermones retundit.
Inde farraginis insolitae compositori, novarum elucidationum, tomo 2.° publici juris facto, spes exsurgit; inde novarum in Oupnek'hat, in Indicum systema, re, ut apprime fecit sagax et peritus senator Lanjuinais, penitius considerata, laetanti et grato animo se offert, in posterum, amicarum et solidarum, inter sinceros veritatis amatores, etiam in quibusdam dissentiendo, series discussionum 1 [ ].
1. "Une des questions d’histoire, inquit D. Lanjuinais (Magas. encyclop. brum. p. 334, 335), les plus interessantes, est, sans doute, celle de l'antiquite du monde. Saus avoir encore ru le Voyage en Egypte, par le cit. Denon, ouvrage qui paroit en ce moment, le C. A. D. P, apporte un contingent honorable de recherches et de reflexions (Cid. T. I, p. 700-702) contre l'argument tire des fameux Zodiaques de Denderah: mais l'ecrivain qui jusqu'a present a recueilli le plus de faits et de raisons pour l'opinion commune de la nouveaute du monde, est le C. Le Coz, archeveque de Besancon (ancien eveque constitutionnel de Reunes), dans son livre intitule: Defense de la Revelation chretienne (et Preuves de la Divinite de J. C.), ou Lettre sur le Memoire en faveur de Dieu, in-8.° Paris 1802."
Vesuntiani Praesulis propositum laudo, non autem argumentaudi modum.
1.° Ad novorum philosophorum genus, pedes, archiepiscopum se provolventum oculo moerenti aspicio.
2.° E Diluvio praecipue Zodiacorum falsitatem concludit D. Le Coz (lib. cit. p. 229): et hoc ipsum est, propter cujus veritatem evertendam astronomicos et antiquissimos Zodiacos effingunt recentes increduli. Insuper solida e lapide aedilicia, aquarum 150 diebus stagnantium (Genes. vii, 24), quarumque inundatio, generis humani scelerum poena (ibid, vi, 7), delevit tantummodo omnem substantiam, quoe erat super terram, ab homine usque ad pecus, tam reptile, quem volucres coeli (ibid. vii, 23); aquarum, inquam, actioni, aeque ac ramum olivoe, virentibus foliis, quem portans in ore suo, undis effluxis, ad arcam columba reversa est (ibid. §. VIII, 11), resistere non potuisse, foret probandum.
3.° Verum, quidquid sit, hoc effatum libenter non audiet auris Christiana: "Je l’avoue en general, ait D. le Coz (lib. cit. p. 207), la question de l'Age du monde n'est que de curiosite: aueun de nos systemes de chronologie ne tient a la foi."
De curiosite? In re admodum gravi, vox adminus absona. Sic sentit sapiens et vere relligiosus Languinais, cum (Magas, encycl. brum p. 335), de inductione ex Zodiacis contra sacrae et receptae chronologie sententiam loquens: "Un sujet, inquit, aussi important!" Etenim si merum curiositatis alimentum est, de aetate mundi quaestio, a 4000, 6000, ad 16 17,000, 100,000 annos, indefinitum, aeternum tempus, protrahi, salva fide, poterit mundi aetas: nulla orbis creatio: septem dies (in Epistola ad Hebraros IV, 4, 10, memorati), allegoria: similiter diluvium, historia Abrahae, egressus, sub Mose, ex Egypto. Sic ruit sacra vetus historia; novum testamentum veteri innixum, ejus auctoritas: inde orta Christiana relligio, quod intendunt impii, infirmatur; quin imo, evertitur.
At praesulem, revolutionis aestro percitum (lib. cit. p. 250, 258, 259, 263), una manu struere, altera destruere, nil mirum.
Vide Magasin Encyclopedique, n.° 10, vendem. an 11, T. III, 8 an. Litter. Orient. Oupnek’hat etc. pag. 172-200; n.° 11, brum. p. 312-340. Data (lib. cit. vendem. p. 174, brum. p. 356-339) editoris vera effigie, eum a molesta mundanorum, politicorum, etiam proborum, relligiosorum, propinquorum, qui subausterum ad commodiorem morem suum adducere tentant, insectatione liberavit benignus Senator: doctum ac haud speraudum [x] Oupnek'hat defensorem, inexpectatum et strenuum vindicem (Vindem. p. 176) 1 [ ], ad cognitionum, praesertim Orientalium incrementum sospitem servare dignetur, proborum altor et fautor, Deus, supremus rerum arbiter!
Parisiis, 16 novemb. 1802.